Hipoglisemi Nedir?

Hipoglisemi, kandaki glukoz (şeker) seviyesinin normalin altına düşmesiyle ortaya çıkan tıbbi bir durumdur. Glukoz, vücudun ve özellikle beynin birincil enerji kaynağıdır. Kan şekeri düzeyi genellikle 70 mg/dL’nin altına indiğinde hipoglisemi tanısı konur. Bu düşüş, özellikle beyin gibi glukoza bağımlı organlarda işlev bozukluklarına yol açabilir. Hafif formları genellikle kolaylıkla düzeltilebilirken, şiddetli hipoglisemi hayati tehlike yaratabilir.

Hipogliseminin Nedenleri

Hipoglisemiye neden olan durumlar iki temel grupta incelenebilir: diyabetik bireylerde görülen nedenler ve diyabeti olmayan bireylerde görülen nedenler.

1. Diyabetli Bireylerde:

• İnsülin veya oral antidiyabetik ilaçların aşırı dozda kullanımı
• Öğün atlanması veya yetersiz karbonhidrat alımı
• Aşırı fiziksel egzersiz
• Alkol tüketimi (özellikle aç karna)
• Gastrointestinal emilim bozuklukları (ishal, kusma)

2. Diyabetli Olmayan Bireylerde:

• Açlık, yetersiz beslenme veya uzun süreli oruç
• Aşırı alkol alımı
• Karaciğer veya böbrek yetmezliği
• Hormonal bozukluklar (adrenal yetmezlik, büyüme hormonu eksikliği, hipopituitarizm)
• İnsülinoma (pankreasta insülin salgılayan tümör)
• Gastrik bypass veya diğer bariatrik cerrahiler sonrası gelişen “dumping sendromu”
• Bazı ilaçlar (kinin, salisilatlar, beta blokerler vb.)

Hipoglisemi Nasıl Gelişir?

Vücut normal şartlarda kan şekerini dengelemek için insülin, glukagon, adrenalin gibi hormonları kullanır. Hipoglisemi şu mekanizmalarla gelişebilir:

• Aşırı insülin salınımı veya dışarıdan fazla insülin alımı
• Karaciğerin glukoz üretiminin baskılanması
• Yetersiz glikojen depoları
• Glikozun hücre dışına çıkamaması veya hücre içi kullanılamaması
• Bu dengenin bozulması halinde kandaki şeker seviyesi düşer ve hipoglisemik belirtiler ortaya çıkar.

Hipoglisemi Belirtileri

Belirtiler genellikle iki ana gruba ayrılır: adrenerjik (sempatik uyarıya bağlı) ve nöroglikopenik (beyindeki glukoz yetersizliğine bağlı) belirtiler.

Adrenerjik Belirtiler:

• Terleme
• Titreme
• Çarpıntı
• Kaygı, gerginlik
• Açlık hissi
• Solukluk
• Nöroglikopenik Belirtiler:
• Baş dönmesi
• Bilinç bulanıklığı
• Görme bozuklukları (bulanık veya çift görme)
• Konuşma güçlüğü
• Denge kaybı
• Nöbetler
• Bayılma veya koma
• Belirtiler genellikle ani başlar ve şiddetli hipoglisemide yaşamı tehdit eden bir tabloya dönüşebilir.

Hipoglisemi Türleri

• Diyabetik Hipoglisemi: En yaygın türüdür. Diyabet tedavisinde kullanılan ilaçlara bağlı gelişir.
• Reaktif Hipoglisemi: Yemekten sonra, özellikle karbonhidrat açısından zengin öğünlerin ardından 2-4 saat içinde gelişir.
• Açlık Hipoglisemisi: Uzun süreli açlık ya da yetersiz kalori alımı sonrası görülür.
• Alkole Bağlı Hipoglisemi: Alkol alımının karaciğerin glukoz üretimini engellemesiyle ortaya çıkar.
• İlaç Kaynaklı Hipoglisemi: Diyabet dışında kullanılan bazı ilaçlar da hipoglisemiye neden olabilir.
• İnsülinoma Kaynaklı Hipoglisemi: Pankreastaki iyi huylu tümörler aşırı insülin salarak kan şekerini düşürür.

Hipoglisemi Tanısı

• Tanı koymada en önemli kriter Whipple Triadıdır:
• Hipoglisemi belirtilerinin varlığı
• Belirtiler sırasında düşük kan şekeri ölçümü (<70 mg/dL)
• Glukoz alımı sonrası belirtilerin düzelmesi

Tanı Yöntemleri:

• Açlık ve tokluk kan şekeri ölçümleri
• HbA1c testi (kronik glukoz düzeyini gösterir)
• OGTT (oral glukoz tolerans testi – reaktif hipoglisemi şüphesinde)
• 72 saatlik açlık testi (insülinoma şüphesinde)
• İnsülin ve C-peptid düzeyleri
• Görüntüleme (BT, MRI – tümör araştırması)

Hipogliseminin Zararları ve Komplikasyonları

• Bilinç kaybı ve koma
• Nöbetler
• Kalıcı beyin hasarı (özellikle uzun süreli ataklarda)
• Kalp ritim bozuklukları
• Kaza ve travmalar (bilinç kaybına bağlı)
• Trafik kazaları
• Yaşam kalitesinde ciddi bozulmalar
• Ani ölüm (özellikle gece hipoglisemisinde)

Hipoglisemi Tedavisi

1. Hafif ve Orta Şiddetli Ataklarda:

• 15 gram hızlı etkili karbonhidrat alınmalı:
• 1 su bardağı meyve suyu
• 3-4 adet kesme şeker
• 1 yemek kaşığı bal veya reçel
• 15 dakika sonra tekrar kan şekeri ölçülmeli
• Gerekirse tekrar karbonhidrat alınmalı
• Ardından proteinli veya kompleks karbonhidratlı bir öğünle desteklenmeli

2. Şiddetli Hipoglisemi (Bilinç Kaybı Olan Durumlar):

• Glukagon enjeksiyonu: Acil müdahale amacıyla evde uygulanabilir
• İntravenöz dekstroz: Hastane ortamında damardan verilir

Uzun Dönem Tedavi ve Korunma Yolları

Diyabetli Bireylerde:

• İnsülin ve ilaç dozlarının yeniden düzenlenmesi
• Karbonhidrat sayımı eğitimi
• Öğün saatlerinin aksatılmaması
• Fiziksel aktiviteye göre karbonhidrat ayarlanması
• Alkol alımının sınırlandırılması
• Glukagon acil kiti bulundurmak
• Kan şekeri takibinin düzenli yapılması

Diyabetli Olmayanlarda:

• Kompleks karbonhidrat, protein ve sağlıklı yağ içeren dengeli beslenme
• Basit şekerlerden uzak durmak
• Öğün aralarının çok uzun olmamasına dikkat etmek
• Altta yatan hastalıkların tedavi edilmesi (örneğin insülinoma, hormonal bozukluklar)

Hipoglisemiye Yol Açabilen ve Tedavide Kullanılan İlaçlar

Hipoglisemiye Yol Açabilen İlaçlar:

• İnsülin (özellikle uzun etkili olanlar)
• Sülfonilüreler (glibenklamid, gliklazid, glimepirid)
• Meglitinidler (repaglinid, nateglinid)
• Beta blokerler (belirtileri maskeleyebilir)
• Kinin, salisilatlar

Tedavide Kullanılan İlaçlar:

• Glukagon: Acil durumlar için enjekte edilir
• Dekstroz solüsyonu: Damar yoluyla hızlı etki sağlar
• Diazoxide: İnsülin salımını baskılar (özellikle insülinoma tedavisinde)
• Somatostatin analogları: Nadir olarak kullanılır

Hipoglisemi, özellikle diyabetli bireylerde sık karşılaşılan ve ciddi sonuçlara yol açabilen bir sağlık sorunudur. Belirtileri erken tanımak, hızlı müdahale etmek ve önleyici önlemler almak, hipogliseminin yaratabileceği riskleri büyük ölçüde azaltır. Hastaların yanı sıra aile bireyleri, öğretmenler, iş arkadaşları gibi çevresindekilerin de bu konuda bilgili ve hazırlıklı olması büyük önem taşır. Doğru tedavi ve bilinçli yaklaşımla hipoglisemi kontrol altına alınabilir ve yaşam kalitesi korunabilir.

Unutmayın, burada verilen bilgiler genel bir rehber niteliğindedir. Hipoglisemi şüphesi taşıyorsanız veya tanı aldıysanız, size özel en doğru bilgi ve tedavi planı için mutlaka bir uzman hekime başvurmalısınız.